آداب رسوم در کلاس و مدرسه

آن‌ها می‌توانند جامعه کوچک خویش را به خوبی اداره کنند و یا باعث آشفتگی آن شوند. دانش آموزان در انجام وظایف نیازمند هدایت والدین و اولیای مدرسه هستند و اثر گذاری این دو گروه بر آنان می‌تواند قابل ملاحظه باشد. وظایف مربوط به مدرسه بر اساس آئین نامه‌ها و مقررات مشخص شده و مسئولین مدارس درصدد تحقق آن‌ها هستند. وظایف دانش آموزان در مدرسه نیز به استناد آیین نامه اجرایی موجود در مدارس (مصوب ششصد و پنجاه و دومین جلسه شورای عالی آموزش و پرورش مورخ 20 /5/1379)، در فصل ششم این آیین‌نامه آمده است. در آیین‌نامه اجرایی مدارس، مقررات انضباطی دانش آموزان این گونه بیان شده:

وظایف دانش آموز در مدرسه

ماده 68- دانش آموزان در دوران تحصیل موظفند موازین اسلامی و مقررات آموزش و پرورش را در اخلاق و رفتار خویش رعایت کنند که اهم آن‌ها به شرح زیر است:

1. رعایت شعائر دینی.
2. رعایت ادب و احترام نسبت به مدیر، معاون، معلمان، مربیان و دیگر کارکنان مدرسه.
3. رعایت حسن رفتار، اخلاق و همکاری با سایر دانش آموزان.
4. سعی شایسته در تحصیل، رعایت مقررات آموزشی و تربیتی، انجام فرائض دینی و مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی مدرسه.
5. حضور به موقع در مدرسه و خروج از آن در پایان ساعات مقرر. (حضور در مدرسه در غیر ساعات مقرر برای استفاده از زمین ورزش، آزمایشگاه، کتابخانه، فعالیت‌های پرورشیو ... منوط به اجازه ولی دانش آموز و موافقت مدیر و به سرپرستی او یا یکی از کارکنان مدرسه مجاز خواهد بود)
6. حضور مرتب در مدرسه و کلاس درس در تمام مدتی که مدرسه رسماً دایر است.
7. رعایت بهداشت و نظافت فردی؛ همکاری با دانش آموزان دیگر و مسئولین مربوط در پاکیزه نگه‌داشتن فضای مدرسه.
8. استفاده از لباس، کفش، جوراب ساده و مناسب، اصلاح موی سر متناسب با شئون دانش آموزی برای پسران و رعایت حجاب مناسب برای دختران.
9. خودداری از به کار بردن وسایل تجملی و آرایشی، پرهیز از همراه آوردن اشیاء گران‌بها و وسایل غیر مرتبط با امور تحصیلی به مدرسه.
10. خودداری از خرید و فروش در مدرسه به غیر از مواردی که در آیین نامه شرکت تعاونی دانش آموزی پیش بینی شده است.
11. مراقبت از وسایل شخصی و اهتمام در حفظ و نگهداری اموال، تجهیزات و ساختمان مدرسه. (چنانچه دانش آموزی به وسایل و ساختمان مدرسه یا سایر دانش آموزان خسارت وارد آورد، باید خسارت وارده توسط دانش آموز یا ولی وی جبران شود.)

تبصره- برگه‌هایی که در موقع ثبت نام توسط دانش آموز و ولی او تکمیل می‌شود، باید حاوی اهم وظایف انضباطی دانش آموزان باشد تا ضمن آگاهی و توجه، دانش آموز و ولی او انجام این وظایف را تعهد کنند.

ماده 69- مدیر موظف است در مواردی که دانش آموز تأخیر ورود مکرر یا غیبت غیر موجه داشته باشد، مراتب را به اطلاع ولی وی برساند تا با همکاری ولی چاره جویی لازم معمول شود چنانچه غیبت دانش آموز پسر مشمول وظیفه عمومی بیش از حد مقرر در ماده 39 این آیین نامه باشد مدیر موظف است مراتب ترک تحصیل وی را به مراجع مربوط اعلام کند.

ماده 70- غیبت غیر موجه و تأخیر ورود دانش آموز در دفتر انضباطی ثبت و موجب کسر نمره انضباط می‌شود. در صورت تأخیر ورود مکرر یا غیبت بیش از حد، مدیر مدرسه موظف است با نظر شورای مدرسه تصمیم مقتضی را برابر مفاد ماده 76 اتخاذ نماید و مراتب را کتباً به ولی دانش آموز ابلاغ کند.

وظایف، نسبت به معلم

شاگردان نسبت به آموزگار خویش وظایفی برعهده دارند که در ذیل بیان می‌شود:

• بچه‌ها باید در برابر مربی خویش مودبانه صحبت کنند و رعایت ادب را در اعتراضمعلم داشته باشند. (گذشتن از خطای معلم)
• دانش آموزان باید در مورد معلم غیرت داشته باشند، عیوب وی را پوشیده نگه دارند و در غیاب آموزگار از او دفاع نمایند.
• آن‌ها باید معلم را از خود بدانند و با احترام از او یاد کنند.
• شاگردان باید قبل از ورود معلم در نیمکت خویش قرار گیرند و پس از ورود وی به دنبال وسایلشان نباشند.
• آنان باید قبل از ورود آموزگار تخته سیاه را پاک کنند و به تمیزی کلاس و نیمکت‌ها توجه نمایند.
• دانش آموزان باید میز و صندلی معلم را تمیز و مرتب نگه دارند.
• شاگردان باید هنگام ورود مربی به احترام او بایستند و قبل از اجازه وی ننشینند.
• آن‌ها نباید پس از ورود معلم به کلاس با دیگران صحبت کنند.
• دانش آموزان نباید در کلاس چیزی بخورند (آدامس و...) و باید خوب به حرف‌های آموزگار گوش دهند.
• بچه‌ها باید هنگام پرسیدن سوال در جای خود بایستند.
• شاگردان نباید سر کلاس خواب آلوده باشند و سرشان را بر نیمکت بگذارند.
• آنان نباید قبل از معلم از کلاس خارج شوند.
• آن‌ها نباید هنگام صحبت با معلم دست‌ها را در جیب نگه دارندو در حضور وی با دوستان شوخی نامتعارف نمایند.
• دانش آموزان نباید هنگام حضور معلم در جمع‌های غیر رسمی مثل مباحثه یا اردو پاها را دراز کنند.
• شاگردان در صورت تمایل می‌توانند در اموری که گاهی معلمان به عهده آنان قرار می‌دهند همیاری و کمک لازم را داشته باشند.

لازم است برای کسیکه در کلاس درس حاضر می‌شود، خود را آماده سازد و از هر لحاظ مرتب باشد، و گفته‌اند باید خود را آماده سازد، خود را بیاراید، حمام کند و موها و ریشش را شانه بزند و لباس‌هایش را مرتب و خویش را خوشبو نماید و مسواک را بزند و لباس سفید را پوشیده و قبل از حضور در کلاس در آینه نگاه کند و برود.

ـ آرام راه برود، و به هر کس رسید قبل از او سلام کند.

ـ اگر کلاس داخل مسجد برگزار شد، وقتیکه وارد مسجد شد قبل از نشستن دو رکعت نماز بخواند.

ـ باید نزدیک استاد بنشیند، و نزد او هیچوقت با دست به او اشاره نکند، و با اشاره چشم او را تأیید نکنید.

ـ نباید بر روی مردم قدم برداشت، بلکه در صف آخر می‌نشیند، مگر اینکه استاد اجازه دهد که در صف جلو بنشیند.

ـ نباید کسی را از جایش بلند کند، و در وسط حلقه و کلاس نباید بنشیند، و میان دو دوست ننشیند مگر با اجازه آنها، اگر برایش جا باز کردند می‌نشیند و خود را جمع و جور می‌کند.

ـ جملات مهربانانه و لطیف بکار می‌برد و با دوستانش و همکلاسیانش با اخلاق حسنه رفتار می‌کند، پیامبر صلی الله علیه وسلم می‌فرماید: «خالق الناس بخلق حسنٍ»[۱]. با مردم با رفتار نیک رفتار نمائید.

ـ بهتر است کلاسها را در مسجد برگزار نمایند، و اگر در مسجد ممکن نبود در خانه‌ها برگزار نمایند، و پیامبر صلی الله علیه وسلم برای زنان کلاسی گذاشته بود و گفته بود: موعد ما خانه فلانی است.

ـ تا آنجا که ممکن است رو به قبله بنشیند، و حلقه را دایره‌ای تشکیل دهند، و بهمین خاطر اهل لغت در تعریف کلاس حلقه‌ای گفته‌اند: مردمی که دسته‌جمعی دور همدیگر جمع شوند[۲].

ـ وقتیکه مردم زیاد شوند مشکلی نیست که استاد در جای بلندی بنشیند.

ـ استاد درسش را با شهادتین و صلاه و سلام بر پیامبر صلی الله علیه وسلم شروع می‌کند، و برخی از محدثین درسش را با سوره‌ای از قرآن شروع می‌کردند.

ـ باید نسبت به استادش با ترحم رفتار کند، و برایش دعا کند، و هرگاه استادش غیبت نمودند تا آنجا که می‌تواند برایش عذر بیاورد وگرنه مجلس را ترک کند.

ـ استاد باید الفاظ غامض و غریب را تفسیر و معنی کند، و از آنچه نمی‌داند سکوت می‌کند، و از آنچه عقل مردم عادی به آن نمی‌رسد بحث نمی‌کند.

ـ استاد نباید حاضرین را ملول و خسته کند، و هرگاه دید حاضرین خسته شده‌اند اشکالی ندارد که حکایات بامزه و خنده‌دار تعریف کند، حتی برخی گفته‌اند ذکر حکایت ریسمانی است که قلبها را با آن صید می‌کنند[۳].

ـ در آخر درس نباید کفاره مجلس را فراموش کند.

ـ در حلقه درس باید از جدل و صحبتهای بی‌فایده خودداری کرد.

ـ در حلقه و مجلسی که فقراء نشسته‌اند نباید تکبر داشت

ـ گوش دادن به احادیث نبوی صلی الله علیه وسلم با آرامش و ادب و خشوع کامل.

ـ از جمله شرایط شیخ این است که باید متواضع باشد.

ـ سلف صالح مکروه می‌دانستند از اینکه طالبان علم به شیخ ملحق شوند و اینکه سرش را ببوسند.

ـ تشویق و تشجیع طلاب مخلص در حلقه.

ـ باید حذر کند از اینکه خود را عالم قلمداد کند، یعنی نباید خود را عالم‌نما جلوه داد.

ـ در اثنای درس نباید خود را به چیزی دیگر مشغول کرد و باید ساکت نشست.

ـ در میان سخنرانی شیخ نباید حرف او را قطع کرد

ـ باید کلاس درس و حلقه را منظم و مرتب کرد، مثلاً ابن مسعودtهر پنج‌شنبه حدیث می‌خواند، و ابن عباس رضی الله عنه ابتدا تفسیر سپس حدیث و بعد فقه و شعر و…

ـ نباید کودکان و افراد کم‌سن و سال را به ریاست حلقه گماشت، و از حضار بخواهد که اخلاص داشته باشند حتی در یکی از این مجالس یکی از حاضرین تنفس عمیقی کشید و شیخ به او گفت: اگر این کار تو برای خدا بوده باشد، نفس خویش را پاک کرده‌ای و اگر برای غیر خدا بوده باشد خود را هلاک کرده‌ای!!!

ـ مضامین دروس باید بگونه‌ای باشند که حضار را برای کار خیر برانگیزد، ابن مسعود رضی الله عنه می‌گفت: از خدا می‌خواهم که با ما کسانی نباشند که قطع صله رحم می‌کنند، چون ما می‌خواهیم دعا کنیم و دعایمان مستجاب شود.

ـ لازم است در حلقه درس موضوعات ایمانی، تذکر و امثال اینها باشد.

ـ لازم است اسرار مربوط به حلقه را حفظ کرد.

ـ نزد سلف صالح از دست دادن شیخ حادثه‌ای بزرگ قلمداد می‌شد.

ـ شیخ خودش تعیین می‌کرد که کدام یک از شاگردانش درسش را در حلقه ادامه ‌دهد.

ـ نباید به وجود شاگردان زیاد فاسق و منحرف مغرور گشت، در کتاب عجائب الآثار آمده که شیخی در زمینه فقهی خیلی با سواد بود و در مسایل گوناگون آگاهی داشت ولی شاعری بی‌حیا و پرور بود، با این وجود حلقه درسش به بیش از سیصد نفر می‌رسید.

ـ باید گمراهان و فاسدان را از حلقه درس طرد نمود، بخاطر اینکه از فتنه و فساد و شر آنها در امان بود، همانطور که واصل بن عطاء را طرد نمودند[۴].

ـ درسی که محترم نباشد، مفیدهم نیست.

.

و از جمله آداب شیخ (استاد):

ـ باید حجم نَفْس خویش و حق دیگران را بشناسد.

ـ ایام کلاسها را باید تعیین کند، و اگر روزی را برای تدریس تعیین نمود و به شاگردان وعده درس را در آن وقت داد، نباید تأخیر و غیبت کند، مگر اینکه عذری موجه مانند بیماری و امثال اینها را داشته باشد.

ـ باید شیخ نسبت به شاگردانش متواضع باشد و باید پاکدامن و عفیف باشد.

ـ باید از انتساب قولی به خداوند بدون علم و آگاهی پرهیز کرد، زیرا خداوند چنین کسی را مقارن شرک به او قرار داده است.

منابع

مرکز یادگیری سایت تبیان - تهیه: مریم عرفانیان

سایت اصلاح نت